2020.12.01

Budnik Thiel

Podle ôryginału „Bahnwärter Thiel” Gerharta Hauptmanna ze polskij wersyje „Dróżnik Thiel” Cecylii Niewiadomskiej na jynzyk ślōnski przetłōmaczōł Stanisław Neblik - Fojerman

Kōnsek/fragment

I.

Budnik Thiel chodziōł do kościoła we Neu-Zittau (Żytawie Nowej) kożdo niedziela, chyba, że praje trza było iś mu do roboty, abo bōł niymocny. Zdarzało sie to praje fest rzodko; bez dziesiynć lot dwa razy yno leżoł dłōgszy czas we lazarecie: roz mioł bolawo noga, jak mu śleciała na nia wielko berga wōnglo ze cuga, co praje jechoł, a drugi roz wyciepnyto ze cuga flaszka po winie klupła go we piersi.

We inkszych razach, jak yno bōł fraj, nic go niy mōgło zatrzimać przed tym, coby iś do kościoła.

Bez piyrsze piynć lot sōm łaziōł sztrekōm ze Schon-Schornstein, małej wioski nad Sprewōm do miasteczka Neu-Zittau, dyć kedyś rano zejrzoł ze zdziwiyniym, że idzie z nim młodo frela, chudo, drobno, wybiydzōno i – jak wszyscy padali – cudacznie wyglōndała kole srogigo budnika. Dyć praje z tōm to frelōm pora tydni niyskorzij stanōł zaś we niedziela po połedniu przi ôłtorzu, coby sie z niōm skuplować ślubami aże do śmierci.

Ôd tego czasu bez cołki dwa lata siodała dycko kole niego we ławce młodo baba, chudziutko, licho, a jeja libeźno gymbiczka, schylōno nad starōm spōlnōm ksiōnżkōm do rzykanio, wyglōndała cudacznie, kole świyżej, ôpolōnej gymby ôd jejij chłopa.

Ôroz, kaj za dwa lata, budnik zaś sōm jedyn prziszoł do kościoła.

Zeszły tydziyń zwōniōł zwōn nad biydnōm trułōm – i to wszystko.

Ludzie godali, że po budniku niy dało sie poznać żodnej ôdmiany: dycko czysto a porzōndnie ôbleczōny, knefle we ôblyczce na niedziela blyszczały sie jak i piyrwej, a ryszawe szkuty, fest namazane, stoły prosto do gōry, choćby wojoki; szkuciaty kark yno schylōł sie niżyj ku ziymi, a we kościele, zdało sie, jeszcze akuratniyj słōchoł kozanio, abo śpiywoł psalmy.

Szeptali tyż, że niywiela sie staroł po śmierci baby i wszyscy byli takigo zdanio, głōwnie skuli tego, jak za rok zaś sie bōł ôżyniōł, tym razym ze dziołchōm ze wsi, hrubōm a zdrowōm, ze Alte-Grund. .

Dyć i pastor trocha przigodoł budnikowi, jak prziszoł pedzieć mu ô swojich zamiarach.

- Już sie chcesz żynić – spytoł sie?

- Musza, panoczku pastorze, niyboszczka mi gospodarzić niy bydzie.

- Nō ja, mosz recht... dyć, czy niy śpiychosz sie za fest?

- Musza, panoczku pastorze, dlo małego.

Piyrszo baba ôd budnika umrzyła była we połogu a ôstawiyła synka, kerymu dali na miano Tobiasz.

- Ach, ja... mały! - padoł pastor, a pokozoł rynkōm, że przepōmnioł ô nim. - Tak, to je co inkszego. Kery go bawi, jak ty żeś je na słōżbie?

Thiel ôdpedzioł, co doł dziecko jednej sōmsiadce, starej już babie, kero jednakowōż źle sie ô niego starała: roz bōłby Tobiaszek praje zgoroł, a inkszy roz spod ji ze klina, a tela dobrze, że sie skōńczyło na srogij gruczy. Ale to niy mōgło tak trwać: dziecko było liche, a trza mu było ekstra ôpieki a wielkigo staranio. Beztōż – a zresztōm ôbiecoł to niybodze, że ô synka staroł sie bydzie cołki czas, - tōż tyż uznoł, że sie ôżyni.

Młodo pora we niedziela znodła sie na nabożyństwie, co ôd terazka robiyli już dycko, tōż skuli tego ludzie niy mōgli już im nic przedciepować. Dziołcha ze wsi zdało sie była stworzōno ekstra dlo budnika: niższo ôd niego ô pōł głowy, wogōm a srogościōm muskle nadrobiała to gynau, gymba miała tyż z hruba ciosano, a ôd gymby chłopa tela yno inkszo, co niy było w niyj widać ani kōnska myślōncej dusze.

Jak yno Thiel chcioł znojś se we drugij babie robotno a akuratno gospodyni, to rychtik była tako, aże za fest. Dyć była to tyż baba, co rada rzōndziyła a rozkazowała, do chaje, a porwało. Za pora miesiyncy wszyscy we wsi wiedzieli, kery we chałupie ôd budnika rezkiyruje. To mu sie niy zdało.

- Ôna mo szczynści, co sie ji trefiōł taki „baranek”, jak Thiel – szeptały znerwowane chłopy: - kepsko by skōńczyła ze swojōm gymbōm przi inkszymu. Trza uciszyć przeca takigo zwierza, jak niy idzie inakszy, to chocioż krykōm. Zlibeźniała by, jak by chocioż roz nad sobōm siyła poczuła.

Dyć mocne ramiōna budnika ze srogimi musklami niy były prziwykłe do takigo uciszanio. Klachy ôd ludzi zdały sie go niy szterować, a kozaniōw ôd baby słōchoł praje dycko po cichu; jak już co ôdpedzioł, to jego godka cicho a spokojno była we takij cudacznej kōntrze do tego piskliwego ryku ôd jego baby.

Szło se pomyśleć, co tego człowieka świat kole niego praje wcale sie niy tyczōł; zdało sie że mo w sobie coś takigo, co wszystko złe, na niego skerowane, kupluje z jakimś tajymnym dobrym.

Dyć jednakowōż, chocioż mioł w sobie tyn pokōj, to były tyż taki chwile, kedy błoznować ze sia niy doł. Było to głōwnie we sprawach, co sie tyczyły Tobiaszka. Dobroduszny a grzeczny chłop stowoł sie ôroz srogi a herny, co ani frechownosć jarnej Lyny niy poradziyła mu sie postawić.

Dyć taki chwile z czasym stowały sie co roz, to rzodsze, co roz, to rzodsze, aż na kōniec durch przestały sie zdarzać.

Straciōł sie tyż tyn ôbojyntny a ciyrpliwy ôpōr, co piyrszy rok po weselu stawioł we kōntrze do chajōw ôd Lyny, kero chciała go ôsiodłać całkym. Niy poradziōł terazki wylyż z chałupy do roboty, jak piyrwej, po cichu, a spokojne, jak bōł butel, ale prōbowoł przedtym udobruchać a uciszyć znerwowano. Niyroz prosiōł jōm tyż, coby zaś była dobro, a prziznowoł sie winōw, chocioż sōm niy zgrzyszōł.

I samotno budka budnika, miyndzy sośniczkami, przi glajzach przestała być dlō niego placym, kaj rod sie krōł. We jego myślach spōminki ô niybodze pomału zaczły sie miyszać ze spōmniyniami a myślami nowymi. Niy przichodziōł teraz dudōm niychyntnie, jak zarozki po drugim ślubie, ale z takim jakimś śpiychaniym, kere kozało mu już dłōgo przed tym rachować godziny a minuty, kere mu ôstały jeszcze do czasu skōńczynio roboty.

Ze piyrszōm babōm przoli se fest a cołkōm duszōm, ale terazki skuli popyndu dostoł sie pod moc baby inkszej, i praje kożdy dziyn bardziyj bōł ôd niyj zależny. Sumiyni jeszcze roz za czas sie w nim ôdzywało, a mu to przedciewpowało, ale dycko prōbowoł go uciszyć roztomańtymi spodobami a myślyniym. Tōż tak, samotno budka ôd budnika i cołko sztreka glajzōw, kero mioł pod sobōm, zaczōn uznować, za jakiś kraj świynty, yno poświyncōny ciyniōm umrzytej. Sam było jejij krōlestwo. Udało mu sie, dziynka roztomańtym zmyślyniōm, ôdwiyź drugo baba ôd tego, coby chciała tam z nim kedy iś.

Mioł nadzieja, że udo mu sie to i dalij. Lyna przeca niy wiedziała ani kaj, w kero strōna, szukać tej jego „budki”, a jako mo nōmera. Te dzielyni czasu miyndzy żywo a umrzyto rychtik uspokojoło trocha podroźniōne sumiyni ôd Thiela. Doś czynsto jednakowōż, głōwnie jak bōł samotny, a na dłōżyj i mocnij kuplowoł sie z niybogōm, to terażny czas pokazowoł sie przed nim we prawym świetle, a wtedy ôbracoł sie przed nim ze zgorszyniym.

Kejby Thiel robiōł yno na dziyń, to taki trefy ze umrzytōm były by yno możno prziwołowaniym piyknych a cichych spōmniyń z czasōw spōlnego życio. Dyć we ćmoku, jak śniyżno zawiyrucha lotała miyndzy sośniczkami, a żałosnym wyciym gwizdała po glajzach, sioła mrok a groza ô pōłnocnej godzinie, przi kepskim janiczku taszlampy – ta budka budnika stowała sie kapliczkōm.

Na stole przed nim, we wōnskij czornej rōmce, stoła wyblaknyto fotografijo umrzytej, ôtwarto Biblijo i fest staro ksiōnżka ôd rzykanio, co z niyj rzykali do kupy. I terazki głośno śpiywoł a rzykoł bez cało, zimowo noc, we wielkij cichości, co jōm yno szterowoł cug, kery kuloł sie kole budki. I w tych chwilach cudacznego pobudzynio ducha dochodziyło niyroz ku tymu, że widzioł umrzyto przed sobōm, choćby żywo.

Samotność tego placu ôd wachtyrza, kaj już dziesiynć lot bez przerwy wachtyrzowoł, pasowała ku tym jego chynciōm do rozważowanio.

Chałupka stoła samotno, ô trzi sztwierci godziny drōgi było w kożdo strōna do najbliższych innych chałupōw, postrzōd lasa, przi krziżówce szosyje a glajzōw z barierami, kere zawiyrać mioł praje Thiel.

Bez lato uciekały dnie, a bez zima i cołki tydnie, co żodyn człowiek, niy liczyć budnika i inkszych baniorzōw, niy pokazowoł sie na szosyji. Zmiany pogody, a zmiany porōw roku na tej pustelni były jedynie jakimiś roztomańtościami. Jakiś ekstra przipadki w tym poukłodanym i jednakim kulaniu sie słōżby – niy liczyć spōmnianych już ôsobistych zdarzyń - Thiel wymōwić mōg jednym dychym: sztyry lata tymu ekstra cug wiōż tyndy cysorza do Wrocławia; kurier przejechoł sornika kedyś bez zima w nocy; to zaś roz w lesie przi kōntroli znod flaszka wina tako gorko, że po ôdszpōntowaniu gichło z niyj, choćby ze sztyndra. Flaszka położōł Thiel we chłōdku a we władze, dyć jak zaś tam potym pō nia prziszoł, to sie w jakiś niyznany sposōb była straciyła; jeszcze potym dłōgi lata żałowół jōm, a niy mōg sie pogdzić z tym, że sie straciyła.

Trocha szpasu dowała tyż roz za czas studnia, kero była zarozki przi budce. Robotniki, co robiyli na glajzach, nabiyrali ze studnie woda, co – zrozumiałe – dowało ôkazyjo do godki. Niykedy przichodziōł tyż feszter, jak go suszyło.

Tobiasz bōł drobnym dzieckym, a rosnōł pomału; mioł dwa latka, jak dziepiyro zaczōn trocha godać, ciynżko mioł powtórzyć najważniejsze słowa. Ôjcu fest przoł a bōl za nim, co zaś ôbudziyło w nim trocha już uśpiōne ôjcowski uczuci. Dyć tak jak we ôjcu budziyło sie te uczuci, to z drugij strōny traciyła dō niego ciyrpliwość porwało macocha, a jak sie jim znod drugi syneczek, Tobiaszek stoł sie dlō niyj przikry a niy do wytrzimanio.

Ôd terazka tyż ciynżki czasy zaczły sie dlo siyroty. Niywłośno matka biyła go bez ôpamiyntanio, głōwnie wtedy, jak niy było budnika, a zmuszała do bawiynio myńszego wrzeszczōncego braciszka, co do kōńca ôdebrało siyły dziecku. Kepsko wyglōndoł tyż mały Tobiaszek: niynaturalnie srogo głowa ze ryszawymi włosami i gymba choćby szlimkrejda, przi chudym, szpotawym krziżu, wszystko to ściskało za serca a wyciskało płaczki z litości.

Jak dźwigoł we słabych rōnczkach braciszka, kery bōł zdrowym a hrubym synkym, łebōń ledwa smyczōł sie bez szosyjo ku brzegu Sprewy, sōmsiadki dziwały sie ze zgorszyniym bez ôkna a przezywały na Lyna, dyć głośno żodno nic ji niy padała. Thiel yno, zdało sie, niczego niy widzioł; niy chcioł rozumieć ani tego, jak mu kero sōmsiadka przigodała bez kwiotek. A kogo miało by to bardziyj ôbchodzić?

(....)

Fojerman