„To trochę
jak zmagania pierwszych słowiańskich misjonarzy”
Tôwarzistwo
Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga wspiera śląską mowę w życiu
kościoła
Mysłowice. W sobotę 22
sierpnia w Kościele Mariackim w Mysłowicach z inicjatywy tutejszego koła Ruchu
Autonomii Śląska odprawiona została msza „na pamiątkę chrztu Śląska”. Prezes
Tôwarzistwa Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga dr. Józef Kulisz został
poproszony przez organizatorów o przygotowanie i przeczytanie przed mszą listu
po śląsku „Ò snôżność ślónskij môwy”. W liście prezes Dangi podkreślił wagę
dzieła, jakiego dokonali słowiańscy misjonarze św. Cyryl i Metody, tłumacząc
Biblię Św. na język niepiśmiennych dotąd Słowian zamieszkujących obszary, które
znajdowały się pod wpływem ówczesnego Państwa Wielkomorawskiego. Pismo otworzyło
drogę chrześcijaństwu i cywilizacji na terenach objętych misją św. Cyryla i
Metodego. Prezes Dangi zwrócił uwagę, że aby móc przybliżyć pogańskim plemionom
wiarę chrześcijańską, musieli oni dokonać – jakoby przy okazji – pionierskiego
dzieła pierwszej kodyfikacji mowy Słowian. Misjonarze ułożyli zasady gramatyki i
ortografii, a tłumacząc treść Biblii postarali się o język dostojny i piękny,
adekwatny do wagi przekazu.
Dr. Kulisz
przekonywał, że akurat dzisiaj na Śląsku czas na refleksję nad dziełem św.
Cyryla i Metodego. W czasie, kiedy Ślązacy odczuwają silną potrzebę pisania po
śląsku i edukacji w swoim tradycyjnym języku, konieczne stały się działania
kodyfikacyjne, które po części przypominają zmagania pierwszych słowiańskich
misjonarzy. To trudne dzieło nie może być wykonane byle jak, należy je powierzyć
specjalistom, którzy się na tym znają - przekonywał. Apelował do obecnych, aby
nie odwracali się od „môwy starzików”, lecz świadome używali śląszczyzny
tradycyjnej, pięknej i dostojnej.
Kazanie wygłosił
w pięknej śląszczyźnie pochodzący z Olesna ks. Achim Zok,
członek-założyciel Dangi, który wiele lat spędził w Afryce jako misjonarz.
Opowiedział on dwie przypowieści, które zasłyszał podczas swojej misji z ust
miejscowego ludu. W jednej z nich opowiedział historię o tym, jak biedny
młodzieniec żenił się z biedną dziewczyną. Goście weselni wiedzieli, że państwa
młodych nie stać na bogate wesele, więc postanowili, że o wino postarają się
sami. Każdy miał przynieść tyle wina, ile będzie mógł. Wszystko miało być zlane
do jednego dzbana. Gdy uczta się zaczęła i każdemu gościowi nalano do garnuszka,
okazało się, że w dzbanie jest tylko woda. Ks. Zok apelował: „To niy drudzy
ludzie, ale to ty sóm musisz być uczciwy, ty sóm musisz gôdać ze swojymi dziećmi
po ślónsku, ty sóm musisz piastować ślónskość. Inaczyj òstanie nóm ino sama
woda”.
Po mszy
uczestnicy podziękowali „Dangôrzóm” za śląskie słowa. Było to już drugie takie
wystąpienie prezesa Dangi w Mysłowicach. Na wiosnę przeczytał on tam list „Ò
ślónskim rzykaniu”, który wcześniej został odczytany na mszy w kościele na Górze
Św. Anny”.
Czy nadchodzi
teraz era śląskich mszy? Józef Kulisz odpowiada: „Językiem liturgii na Górnym
Śląsku była od wieków polszczyzna literacka, choć czasami nie bez wpływów
regionalnych. Na śląską liturgię albo na tłumaczenie Biblii jest chyba jeszcze
za wcześnie, i to nie o to Dandze chodzi. Nasz język musi najpierw obrosnąć
kulturą, rozwinąć się, śląski lud musi wydać mistrzów pisanego słowa. Ale takie
elementy mszy jak kazanie albo ogłoszenia parafialne można stosunkowo łatwo
wyrazić po śląsku, jedynie ksiądz musi dobrze rzóndzić po
naszymu”.
Zarząd Dangi
wspiera śląską mowę w życiu parafii na Górnym Śląsku. Czasem jednak czuje się
zmuszony odpierać zarzuty o działalność przewrotową. „Kaszubi mają całą liturgię
po swojemu, pieśni kościelne, modlitwy. Górale też śpiewali i modlili się do
Ojca Świętego po góralsku. Świat się nie zawalił a Polska się nie rozpadła” –
komentuje Józef Kulisz i dodaje: „Jest to praca pionierska, uprzedzenia są
jeszcze duże. Już raz spróbowaliśmy namówić redkacje lokalne Gościa Niedzielnego
do współpracy przy publikowaniu tekstów o tematyce społeczno-kościelnej po
śląsku. Odmówiono nam, czas widać jeszcze nie
dojrzał”.
Tôwarzistwo
Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga prosi wszystkich, którzy są zainteresowani
odprawieniem we swojej parafii nabożeństwa z kazaniem po śląsku o kontakt
(e-mail: jozef.kulisz@gmail.com; tel.: 609 09 68
86).
Tôwarzistwo
Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga
Ò
snôżność naszyj môwy
Kiej spóminómy
dzisiôj rocznicã krztu Ślónska, to trza spómnieć tyż świyntych Kosztanta i
Metodego (podug słownika ze Św. Anny, miano Cyryl, abo Konstantin, po ślónsku
wymôwiô sie „Kosztant”). Ci to świynci majóm wielkõ zasugã dlô wszyskich nôrodów
słowiańskich, bo piyrsi przetumaczyli Pismo Św. na słowiańskõ môwã. Beztóż nasze
òjce poradzili Słowo Boże zrozumieć, a jak poradziyli jy zrozumieć, to mógli tyż
uwierzić i jy przijóńć. Tak sie chrześcijańskô wiara mógła rozprzestrzynić
miyndzy Słowianami.
Coby szło
przetumaczyć i zapisać Pismo Św., świynci Kosztant i Metody musieli wymyśleć
słowiańskiy pismo, òd poczóntku słożyć òrtografijõ i nôjważniejsze reguły
gramatyki. Z wiaróm chrześcijańskóm i pismym prziszły na słowiańskiy ziymie
prawo, ksiyngi i kultura. Idzie pedzieć, że òd pisma zaczła sie na słowiańskij
ziymi cywilizacyjô i że prziszła óna na na Ślónsk razym ze
krztym.
Zdô mi sie, iże
dzisiôj rozumiyniy tego, że trzeba nóm zapisować naszã ślónskõ môwã,
rozprzestrzyniyło sie miyndzy Ślónzkôkami i bezmała żôdyn już tymu niy jes
przeciwny.
Muszymy se to
ale rozwôżyć, jakô ta ślónskô môwa mô być. Jes moc ludzi, co myślóm, iże coby
gôdać po ślónsku, styknie ino leda jak beblać po polsku. Niyjednymu sie zdô, iże
to jes blank po ślónsku, jak se tã swojã gôdkã ómaści pôrma ślónskimi
kóńcówkami, pôróma „ausdrukami dlô szpasu”. Jes tyż moc ludzi, co ślónskõ môwã
miyszajóm z przeklyństwym, bo padajóm, że to dycki była môwa prostôków i lómpów
i skirz tego prawô ślónszczyzna musi być takô soróńskô. Ci to ludzie czynióm
naszyj môwie nôjwiynkszõ krziwdã.
Tak dôwnij niy
było! Nasze starziki poradziyli niy ino òzprawiać po ślónsku wice, ale tyż sie w
tyj môwie radować, gniywać, rzykać do Pana Boga i pozdrôwiać ludzi z
uszanowaniym.
Kôżdy czowiek,
tak jak jôdła, spaniô i czystego luftu do dychaniô, potrzebuje tyż snôżności i
piykności. Słowa idzie przirownać do cegłów, co ś nich kôżdy buduje wszyskiy
swojy myśli, nawet te, co ich nigdy niy wymówi głośno. Jak czyjaś môwa jes
niydbałô, niypoukłôdanô, leda jakô, tak tyż côłki czowiek bydzie niypoukłôdany i
leda jaki. Tóż idzie pedzieć: „Dej mi posuchać, jakô jes twoja môwa, a powiym
ci, jaki jes twój rozum!”
„Skónd móm
wiedzieć, jak mie żôdyn niy nauczy!” – niy jedyn sie tak òdezwie. Coby
świadómie, z rozumym piastować prawõ ślónskõ môwã, potrzebujymy słowników,
poradników z gramatykóm i tymu podobnych uczydłów. Potrzebujymy tyż autorów, co
nóm na nowo pokôżóm, jak nasza môwa może być szumnô, szykownô i eleganckô.
Potrzebujymy wierszów, poezyje, piyknyj literatury, żeby sie ś nich uczyć i w
rzóndzyniu po ślónsku sie wydoskónalać.
Jak stawiómy se
nowõ chałpã, òbsztalujymy se dobrego majstra, co sie na mularstwie wyznôwô. W
dobrym dómu wszysko musi być po porzóndku zaplanowane i musi jedno do drugigo
pasować. Budónek musi mieć mocne fóndamynta w ziymi, a na wiyrchu dobry dach.
Tak samo, jak chcymy, coby nasza môwa niy była jakimś powichłanym dziwolóngiym,
ale żeby w nij wszysko było słożóne jak sie nôleży, muszymy dzieło ukłôdaniô
słowników i òporzóndzaniô gramatyki powierzić fachmanóm lingwistóm, co sie na
ludzkich môwach znajóm.
Twardym gróntym,
co na nim ślónski jynzyk mô być postawióny, powinna być môwa naszych starzików.
W teraźnim czasie niy mogiymy sie już spuścić ino na naszã dziurawõ
pamiyńć.
Móndrzi ludzie
padajóm „Fto dbô, tyn mô!” Podwiela słowników i uczydłów napisanych òd fachmanów
jeszcze niy mómy, sami muszymy sie starać, coby rzóndzić po ślónsku prawie i
snôżnie. Przipóminejmy se, jak sie dôwnij Ślónzôki poradziyli piyknie
pozdrôwiać. Nauczmy sie, jak sie w ślónskij môwie pokazowało drugim ludzióm
uszanowaniy. Do kogo sie nôleży, gôdejmy za dwoje i a do kogo trza to i za
troje. Jak trefiymy jaki piykny ślónski wiersz, abo śpiywkã, nauczmy sie go na
spamiyńć! Spróbujmy słożyć piyknie po ślónsku powiynszowania na geburstag, na
wesely, abo na Gody. Jak bydymy poradziyli wrócić naszyj môwie snôżność i
piykność, to óna sie bydzie brónić sama.
Niy jes to
wszysko lekie i proste, ale przecã ftóż lepij jak Ślónzóki rozumiy, że bezmała
niy ma na tym świecie rzeczy dobrych, coby nôs niy
kosztowały.
Trza nóm sie ò
naszã ślónskõ rzecz starać, trza nóm ò niã dbać. Muszymy sie w tyj môwie sami
bildować, coby jóm corôz to lepij umieć, coby rzóndzić corôz to piyknij. I,
jeszcze rôz to powiym: niy po to, coby z kimś wojować, abo kogoś ze Ślónska
wyganiać, ino po to, żeby my sami byli lepszymi, pełniejszymi i piykniejszymi
ludźmi. Po to, coby kultura i cywilizacyjô, co jy naszym òjcómprzinióśli świynci Kosztant i
Metody, niy zginyły, ale żyły i wyrôbiały sie ku lepszymu i coby bezto nasz Ślónsk był
corôz to lepszy i piykniejszy.
Porzykiejmy do
Kosztanta i Metodego, coby pómógli nóm uprosić u Pónbóczka łaskã snôżnyj i
piyknyj ślónskij môwy.
Dr. Józef
Kulisz, prezes Tôwarzistwa Piastowaniô Ślónskij Môwy
DANGA
(przeczytane na
mszy w Kościele Mariackim w Mysłowicach, 22. siyrpnia
2009)
Kóntakt: jozef.kulisz@gmail.com; tel.: 609 09 68
86