Czytoł żech
ostatnio o pómnikach, co roz jich stawiali, a inne bulyli, a
za pora lot zaś nazod stawiali te zbulóne, a bulyli te drugi.
Tak to sie dzieje na ziymi, kaj co chwila godo sie inkszym jynzykiym
i co chwila toczóm sie roztomańte wojny.
Na
szczynści te czasy mómy już za sobóm, mómy
pokój, wolność, ale jo se tak myśla, że jak kto chce sie
nazywać ślónzokym, to niy styknie yno godać po naszymu, ale
trzeba tyż trocha poznać ta historia tyj ziymie. Jo je daleki od
tego, żeby sie wymóndrzać, czy tu sóm poloki, niymce,
czy inksze narody, chca yno opowiedzieć pora prawdziwych faktów
z życio jednyj ślónskij rodziny. Czas leci wartko i coroz
myni jest już z nami świadków tamtych zdarzyń z przed
wojny, czasu wojny i lot powojynnych. Jo sóm urodziył sie
dwadziyścia lot po wojnie, ale trocha żech słyszoł, trocha znoł
tych ludzi i beztóż chca Wóm opowiedzieć, szczególnie
tym młodym, abo tym, co przijechali tukej z inkszych strón i
niy rozumióm do kóńca specyfiki Ślónska.
Dzioło sie to
bez wojna, na poczóntku lot sztyrdziestych, w jednej ze wsi
ślónskich. Synek, kajś dwadziestoletni, poznoł dziołcha,
co miała lot szesnoście, chodziyli na muzyki, na szpacyry, przoli
se i w kóńcu postanowiyli wziónś ślub. Dziołsze
brakowało pora miesiyncy do osiymnostki, jak wziyni tyn ślub, we
styczniu, żyli se szczynśliwie, jeżeli bez wojna idzie żyć
szczynśliwie, aż tu naroz prziszło wezwani do wojska. Musza tu
spómnieć, że po wkroczyniu Hitlera do Polski ziymie te były
niymiecki i ludzi uznowali tyż za niymców, tóż i
wojsko było niymiecki. Tak kajś w marcu, dwa miesiónce po
ślubie pojechoł dwadziestodwuletni synek na wojna. Dostoł
przidział do armie niymieckij, na frónt połedniowy. Po poru
miesióncach był w dóma na urlopie, jaki dwa, czy trzi
razy, aż tu jednego jesiynnego dnia prziszło pismo, że synek jest
vermisst (zaginiony) w czasie walki. Był poczóntek
listopada, a dzioło sie to we Włochach, w okolicach St.Maria
Olivato. Je to niydaleko Mónte Cassino. Dziołcha przepłakała
niyjedna noc, czekała długo na swojigo synka. W połowie grudnia
urodziyła mu małego syneczka, kery niy widzioł w życiu swojigo
taty. Lata mijały, wojna sie skóńczyła, ale chłop niy
wróciył z wojny. Był już drugim nojbliższym z rodziny,
piyrszy był osiymnostoletni brat, kery nie prziszoł nazod z wojny.
Niy był to kóniec
kłopotów dziołchy z malutkim synkiym. Żyć trza było za
coś, tóż trza było iś załatwiać jakoś rynta na dziecko.
W urzyndzie pooglóndali papióry i padali: przeca to je
dziecko niymiecki, bo mo taki niymiecki miano.
Zmiyńcie
mu te miano na polski, to mu bydzie lepszy w życiu. Dziołcha sie
uprzyła i padała, że niy bydzie niczego zmiyniać, bo dziecko roz
ochrzciyła i styknie. Jeś trza było, oblyc sie tyż, tóż
poszła dziołcha do roboty. Najmła sie za sprzóntaczka u
jednego dochtora i chodziyła dziynnie prawie dziesiynć kilometrów,
żeby zarobić na chlyb. Autobusy jeszcze wtedy niy jeździyły, a na
kole dziołcha niy umiała jeździć, ani go niy miala.
Tak to mijały
lata, dziołcha szukała swojigo chłopa, przez Czerwony Krziż,
polski, niymiecki, ale nic niy pómógło. Starała sie
dziołcha o rynta, ale Niymce kozały iś do Poloków, a Poloki
do Niymców. Jakiś dziesiynć lot po wojnie dziołcha znodła
se inkszego chłopa, wziyni ślub i zaś mieli dzieci. Tak żyli,
lepszy, czy gorszy, aż do jego śmierci w latach osiymdziesióntych.
Synek tyj
dziołchy z tym swojim mianym mioł problymy cołki życi, a nawet po
śmierci swojij, na progu dwadziestego piyrszego wieku. Wszyndziy mu
godali, że mo se te miano zmiynić: w robocie, przi wojsku, ale ón
był uparty i dycko godoł, że jedne miano mu styknie i ón
sie nim nie gańbuje. Jak sie mioł żynić, w latach
sześćdziesióntych, to mu padali w urzyndzie, że niy
dostanie ślubu, jak niy zmiyni miana. Synek sie upar i ślub w kóńcu
dostoł. Jaki było zdziwiyni jego baby, jak umrzył niespodziywanie
i musiala robić pogrzyb. W urzyndzie ji padali, że go nie
pochowióm, bo sie nie zgodzo akt ślubu z aktym urodzynio, bo
przed ślubym na swoja prośba zmiyniył miano, a w akcie urodzynio
to je niy zmiynione. Baba o mało niy dostała zawału. Przeca go
znała i wiedziała, jaki ón był przeciwny tymu zmiynianiu
miana, a tu pisze na swoja prośba. Musioł jakiś nadgorliwy
urzyndnik zmiynić to za niego i sie podpisać, bo widzioł, że niy
do rady go przekónać, a boł sie chyba tak to zostawić. Tóż
po śmierci baba musiała sóndownie zmiynić miano chłopowi,
kerego za życio niy doł se zmiynić, ale óna, boroka, niy
miala siły na walka z tymi biurokratami w takij chwili.
Na kóniec
jeszcze jedna historia zwiónzano pośrednio z tym, z lot
dziewiynćdziesióntych. Do Włoch, do Watykanu, wybrała sie
pielgrzimka z Polski. Byli tam ludzie z całego kraju. Jak to przi
takich pielgrzimkach, pojechali tyż na Mónte Cassino,
obejrzeć klasztór i cmyntorz polskich wojoków przi
klasztorze. Jak już wracali nazod, to przewodnik padoł, że jeszcze
po dródze wlezóm na cmyntarz niymiecki, kery był jakiś
dwa kilometry dali. W autobusie zrobiył sie wielki szum. Jak to na
niymiecki cmyntorz? Przeca tam nasze wrogi yno leżóm.
Nojbardzi gorszyli sie ci z Warszawy i Kelc. Przewodnik niy doł sie
przekónać i pojechoł na tyn cmyntorz niymiecki. Okozoł sie
ón prawie dziesiynć razy wiynkszy od tego polskigo, bo na nim
leżało jakiś dwadziyścia tysiyncy wojoków, a na polskim
dwa tysiónce. Na miejscu wyjaśniyło sie, po co tam
przijechali. Była tam jedna baba z Górnego Ślónska,
co na tym cmyntorzu leżoł jeji brat i piyrszy roz, sztyrdziyści
lot po wojnie, miała okazjo stanyć nad jego grobym. Przi wejściu
na cmyntorz było biuro, kaj yno padała, czego szuko i jedyn wojok
zakludziył jóm prosto do grobu brata. Ci Polocy z Warszawy i
Kelc niy umieli zrozumieć, jak Polok móg leżeć na
niymieckim cmyntarzu. Dopiyro, jak zaczli czytać na tabulkach z tych
grobów, to ujrzeli, że tam prawie same polski miana były, a
miejsca zamiyszkania stoły: powiat rybnicki, Bytóm, Ruda
Ślónsko. Dopiyro wtedy óni zaczli trocha rozumieć, o
co w tym wszystkim chodzi. Czasami trzeba takij lekcje historie, żeby
zrozumieć niyjedna rzecz, o kerej niy mómy pojyncio.
Był w tej
grupie, na tym cmyntarzu niymieckim, tyż jedyn synek, krewny tego
chłopa, o kerym opowiadoł żech Wóm przedtym. Ón niy
mioł grobu swojigo krewnego, niy wiedzioł nawet czy ón tam
leży, móg sie yno tego domyślać. Jedyne co mu zostało, to
porzykać i zrobić zdjynci jednego z pómników, na
kerym pisało: Ein Deutscher Saldat, czyli jakiś niymiecki żółnierz.
Zdjynci te doł synkowi tego zaginionego wojoka, tymu, co mioł tela
problymów z tym swojim mianym. Chowoł go dycko w swojim
albumie, aż do swojij przedwczesnej śmierci.
Tak sie kóńczy
ta historia o skómplikowanych losach jednej ze ślónskich
rodzin, kero pokazuje, jak ciynżko je zrozumieć ślónzoków
ludziom z inkszych strón i jak mało óni ó nich
wiedzóm. Tóż trza jeszcze wykorzystać ostatni chwile,
że sóm z nami ludzi, co pamiyntajóm to, żeby
przekozać prowda o tych czasach naszym dziecióm i wnukóm.
Jo sóm sie tym nie interesowoł kedyś, a teraz żałuja, bo
niy ma już z nami ludzi, o kerych żech Wóm tu pisoł.