2021.11.29-

Bojka Marii Konopnickiej „O krasnoludkach i sierotce Marysi” przetłōmaczōno po ślōnsku

Przekład na bazie utworu "O krasnoludkach i o sierotce  Marysi" ze strony "Wolne Lektury" 

  https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/o-krasnoludkach-i-sierotce-marysi/

Ô Cwergach a siyrotce Maryjce

Kōnsek/fragment

Je to bojka, czy niy bojka,

Rozważujcie, jako chcecie,

A jo przeca wōm to godōm:

Małe Cwergi sōm na świecie.

Norōd fest niyôbyczajny,

Drobny – choćby z banie ziorka,

Jak mi kery z was niy wierzi,

Niych mu powiy ciotka Dorka.

W gōrach, duklach, pod kamiyniym,

Kajś za piecym, we kōmorze,

Siedzōm se te małe Cwergi,

W bele jakij mysij dziurze.

Za kōminym – czy pod progym -

Wszyndzi ich sam trefić idzie:

I na blasze, za kucharka,

Miynso zwyrtnie, jak trza bydzie.

Ze bōncloka porwie szpyrki,

Abo cukru z cukerdōuzy,

A spod stoła – to ôkruszki,

To, jak kapnie trocha zōuzy.

Kaj we chlywe strzeli z bicza,

Kōniowi ôgōn zaplecie,

Bojki ôzprowio przi dzieciach.

Cōż tam bojo! Cōż tam plecie!

Kaj chce – wlezie, co chce – zrobi,

Jak ciyń wartko, kaj do izby.

Niy ôdżyniesz sie ôd niego.

To sōm taki małe gizdy.

Dyć se myślcie, co tam chcecie,

Je to prowda, abo plotki,

Małe Cwergi sōm na świecie,

Sie spytejcie Dorki ciotki.

JAK ZŌMKOWY KRŌNIKORZ ÔD KRŌLA BLYSZCZKA WIOSNA POZNOWOŁ

I

Zima była tako ciynżko a dłōgo, że miyłościwy Blyszczek, krōl ôd małych Cwergōw, przimarznōł bōł do swojigo trōna. Jego siwo broda stała sie strzybno ôd szrōnu, na brodzie wisiały ciōmpy ze lodu, brwie ôblepiōne całe ôd śniega stały sie straszne a groźne, we korōnie zamias pereł, blyszczały sie krople zamarznytej rosy, a para ze dychanio siodała śniegym na kryształowych ścianach ze jego skalnej izby. Wierni poddańce ôd krōla, wartki Cwerki, poôblykali sie jak poradziyli do swojich czerwiōnych mantlikōw bez rynkowōw, a pōnaciōngali kapuce na głowy. Niykerzi z nich naszykowali se ekstra pelcmantle a plyjty ze mchōw brōnotnych a zielōnych, prziniesiōnych z lasa jeszcze na podzim, ze szyszek a bździōnio ze strōmōw, ze kwapu ôd wywiōrkōw, a tyż ze piōrkōw, co potraciyły ptoszki, kere leciały za morze.

Dyć krōl Blyszczek niy mōg sie ôblykać tak biydnie, a tak ańfachowo. Ôn bez zima a bez lato musioł ôblykać purpurowe lōnty, kere bez wieki słōżyły krōlōm ôd Cwergōw, a fest już były wytrzyte, a wiater przez ni dmuchoł. Dyć nigdy tyż, ani za swojich nowych czasōw, lōnty te za ciepłe niy były, bo przeca utkane były ze przyndze ôd tych małych, czerwiōnych pajōnczkōw, co na wiosna po grzyndach sie kryncōm, a były hrube, choćby listek ze maku.

Dyrgotoł tōż krōł srōmotnie, roz po drugi chuchoł na rynce, kere mioł tak zgrabaźniałe, co już ani berła w nich utrzimać niy poradziōł.

We kryształowym zōmku przeca fojery hajcować niy idzie. Jako? Przeca by wszystko popukało: flizy a ściany.

Grzoł sie tak krōl Blyszczek przi blysku ôd złota a strzybła, przi fojerkach ze brilantōw, srogich, jak ôd szkowrōnka jajca, przi dyngach, co ich ôświycoł prōmiyń dziynnego światła we ścianach ze trōnowej izby, we iskrach, co leciały ze dłōgich mieczōw, kerymi szwingowały ôpowożne Cwergi, skuli wrodzōnej ôpowogi, ale tyż, coby sie zagrzoć. Dyć hycu z tego było fest mało, tak mało, że biydny, stary krōl szczyrkoł zymbami, kere mu jeszcze ôstały, a ze najwiynkszōm niyciyrpliwościōm czakoł na wiosna.

- Bździōnku – padołd do jednego dworoka - słōgo wierny! Wyjrzij tam na świat, czy niy idzie wiosna.

A Bździōnek mu kornie ôdpedzioł:

- Krōlu, panie! Na mie niy ma czas, podwiyl sie pokrziwy pod chłopskim płotym niy zacznōm zielynić. A ku tymu je jeszcze daleko!…

Pokiwoł krōl głowōm, a za chwila zaś kiwnōł a pado:

- Sikorek! A możno ty wyjrzisz?

Ale Sikorkowi niy chciało sie na mrōz nosa wystyrczać. Tōż pado:

- Krōlu, panie! Niy czas na mie, aże podpolymka zacznie czyrczeć. A ku tymu je jeszcze daleko!..

Bōł krōl chwila cicho, dyć zima mu było ôgrōmnie, tōż kiwnōł zaś a pado:

- Biedrōnek, słōgo mōj! A ty byś sie niy podziwoł?

Dyć i Biedrōnkowi sie niy śpiychało na mrōz a fujawice. Ôn tyż sie kłōnioł a wymowioł:

- Krōlu, panie. Niy czas na mie, aże sie pod uschnytym listkym śpiōnco muszka ôbudzi. A ku tymu je jeszcze daleko!..

Krōl spuściōł broda na pierś a zafuczoł, a ôd dychu tego prziszła tako mgła śnieżysto, że bez chwila niy było nic widać we izbie.

Tak przelecioł tydziyń, przeleciały dwa tydnie, aż roz rano jasno sie jakoś zrobiyło, a ze lodowych ciōmpōw na krōlewskij brodzie zaczła woda ciyc.

We włosach tyż śniyg tajeć zaczōn, a szrōnowe kiście sleciały ze krōlewskich brwiōw a zmarznyte kropelki ze krōlewskigo fōnsa spłynyły choćby płaczki.

Zarozki tyż i szrōn ze ścianōw slatować zaczōn, lōd pukoł na nich ze srogim gruchaniym, tak choćby wtedy, jak Wisła puszczo, a we izbie zrobiyła sie tako właga, że wszystki dworoki, pospołu ze krōlym, psikali choćby ze moździyrzōw.

A trza wiedzieć, co Cwergi majōm nosy, że ho, ho.

Je to norōd malutki: jak Cwerg strzewik ôd chłopa zejrzi, to stowo, ôtwiyro gymba a sie dziwuje, bo myśli, co to je rathaus. A jak do kotyka wlezie, to sie pyto, co to je za miasto, a w kero strōna ku granicy trza iś? A jak wleci do sztwierćlitrowej kufki, to wrzeszczy: „Retōng! Bo sie we studni topia.”

Taki to je mały szkwōt!…

Ale nosy to majōm rychtyk taki, co i ôrganiście lepszego do tabaki niy trza. Psikajōm wtedy wszyjscy, aże ziymia sie trzynsie, a winszujōm se a krōlowi zdrowio.

W tej chwili chłop do lasa po drzewo jedzie. Słyszy te psikani, tōż pado:

- Ôho, ho, rzgmi. Zima kark skrynciyła – bo myśloł se, co to je rzgmot wiosynny. Zarozki kōnia przed karczmōm nawrōciół, coby piniyndzy na drzewo niy tracić i przesiedzioł tam do wieczora, a rachowoł a rozważowoł, co kedy mo robić, coby mu na wszystko stykło czasu.

Dyć ôdwilż trwała dalij. Już kole połednia wszystkim Cwergōm fōnsy poôdmarzowały.

Zaczli sie ugodować, kerego by posłać na ziymia, coby sie przekōnoł, czy je już wiosna.

Dyć krōl Blyszczek klupnōł berłym ze szczyrego złota ô ziymia i padoł:

- Nasz szkolōny krōnikorz Kuzynek-Błozynek pudzie ôbejrzeć, czy wiosna już prziszła.

- Mōndre krōlewski słowo! - rykły Cwergi a wszystki ôczy zwyrtły sie na szkolōnego Kuzynka-Błozynka.

Tyn, jak dycko, siedzioł nad srogōm ksiyngōm, co w niyj ôpisowoł wszystko, co sie ôd najdowniejszych czasōw wydarziło we państwie ôd Cwergōw, skōnd sie wziyni, a jakich mieli krōlōw, jaki kludziyli wojny, a jako sie imw nich wiōdło.

Co widzioł, co słyszoł, to spisowoł akuratnie; a czego niy widzioł a niy słyszoł, to smyśloł tak piyknie, co przi czytaniu tej ksiyngi serca wszystkim rosły.

Ôn to piyrszy dowiōd, co Cwergi, ledwa na szpana srogi, sōm tak rychtyk ôlbrzimami, kere yno sie kurczōm, coby im mynij sztofu trza było na mantle a plyjty, bo terazki wszystko je drogi.

Cwegi miały tak fest we zocy swojigo krōnikorza, że co kaj kery jako zielina znod, to zarozki mu winiec plōt, a na głowa styrkoł, tak, co mu te wińce reszta rzodkich szkutōw wytrzyły a glacaty bōł, choćby miesiōnczek.

II

Kuzynek-Błozynek zarozki sie do rajzy szykować zaczōn. Narychtowoł se garniec najczorniejszej tinty, potym wyrychtowoł srogi gynsi piōro, kere było taki ciynżki, co go musioł choćby flinta na ramia zaciepnyć; swoji srogi ksiyngi prziwiōnzoł se na pleca, mantlik przewiōnzoł rzymiyniym bez poły, kapuca wciōngnōł na głowa, pantofle na nogi, zakurzōł dłōgo fajfka a bōł fertich do rajzy.

Zocne kamraty zarozki sie ze szkolōnym Kuzynkym zaczli procnie żegnać, bo niy wiedzieli, czy go na ziymi niy trefi co złego i czy go jeszcze kedy zejrzōm.

Sōm krōl Blyszczek miyłościwy chcioł go wyścikać, bo szkoły ôd Kuzynka-Błozynka fest se mioł we zocy, ale ruszyć sie niy poradziōł, bo mu lōnty durch do trōna były przimarzły.

Schylōł yno, skuli władze swojij, berło nad szkolōnym chłopym, a jak tyn krōla po rynce kuskowoł, pokulało sie po krōlewskim licu pora jasnych perłōw, kere ze brzinkym sleciały na kryształowo delōwka. Były to zamarznyte płaczki ôd dobrego krōla. Podniōs ich wartko kasyrz państwowy, Fyniczek, do drogij szkatuły wraziōł a do skarbca zaniōs.

Bez cołki dziyń spinoł sie szkolōny Kuzynek, niż ze dziury na ziymia wyloz. Drōga była strōmo, korzyniami ôdwiecznych dymbōw pomatłano, ôkruszki ze skałōw, szczyrk, a inksze kamiynie uciekały mu spod nogōw, a slatowały ze butlym kajś na spodek przepaście; zamarznyte wodospady świyciyły sie, choćby szyby ze lodu, co pō nich szkolōny wandrowiec kełzoł we swojich pantoflach, a yno ôstatkym siył poradziōł spinać sie ku wiyrchu.

Ku tymu jeszcze, wybroł sie na ta rajza bez kōnska jodła, bo dźwigać musioł srogi ksiyngi, srogo tōnkaczka, a srogi piōro, tōż nic inkszego uniyś już niy poradziōł.

Bōł by Kuzynek-Błozynek durch siyły pozbōł, kejby niy to, że trefiōł na fest zaforantowano chałupa ôd jednego szporobliwego hamczyka.

Tyn hamczyk mioł fol spiżarka roztomańtych ziorek a ôrzechōw ze buka, z czego mało wiela głodnymu wandrowcowi użyczōł, a tyż na sianie, co nim cołko chałupa była wysłano, dychnyć se doł, pod ôbiyckōm ale, co ô tej chałupce jego słowa we wiosce niy puści.

- Bo – padoł – sōm tam psotne synki, kere, jak by sie yno ô mie dowiedziały, toć, to już bych ôd nich pokoju niy mioł.

Kuzynek-Błozynek ze podziynkōm pożegnoł dobrego hamczyka, zmocniōny na duchu a na ciele.

Szoł terazki wesoły a wyzgerny, dziwoł sie spod kapuce po chłopskich poletkach, po łōnkach a po lasach. A to kōnsek jakij małej zieliny wylazowoł a cis sie ze gwołtym nad ziymia, już trowki młode wypuszczały we włażnych dolinkach, już nad pokowiatōm przikopkōm czerwiyniyły sie astki pryncio, a we cichym, zamglōnym lufcie usłyszeć szło kruczyni ôd żurowiōw, co wysoko kajś, wysoko furgały.

Kożdy inkszy Cwerg poznoł by po tych ôbrozkach, co wiosna już je blisko, dyć Kuzynek-Błozynek bōł ôd dzieciństwa tak zasiedzany we ksiyngach, że za nimi nic na świecie niy widzioł, a nic zrozumieć niy poradziōł.

Dyć i ôn mioł we sercu tako cudno uciecha, tako świyżość, że ôroz zaczōn majchać swojim srogim piōrym, a śpiywać znano, staro pieśniczka:

… Weg, weg, starość cołko,

Zakurz fajfka, pōdź z gorzołkōm.

Bōł ledwa w połowie zwrotki, jak usłyszoł ćwiyrkani harmije ciamplōw na płocie ze chraścio, co ôgrodzoł poletko; przerwoł beztōż na szlag swoja pieśniczka, coby sie z tym hadziajstwym niy kamracić, smyrszczōł czoło a szoł ze wielkōm herōm, coby te chachary wiedziały, co z niego je chłop szkolōny, a ze cilipami sie kamraciōł niy bydzie.

A dyć już i wioska było widać, skrynciōł beztōż ku rancie, kaj go roztomańte łōńskiroczne chaszcze skryły, tōż żodyn niy doł pozōr, jak ku piyrszej chałupie prziszoł.

Wieś była srogo, szyroko rozciepano miyndzy poczerniałe strōmy, terazki bez listkōw, a ôstatni chałupy ôpiyrały sie praje ô ściana ze sośniczkowego lasa.

Chałupy były zabrane, świyżo pobiylōne, ze kōminōw lecioł siwy kurz, na placach zgrzipiały sztyndry we studniach, robotniki dowali pić kōniōm, a beczōncej gowiedzi, a czelodka dziecek ze larmym gōniyła sie a kryła miyndzy posadzōnymi topolami na drōdze.

Ale, nad cołkim tym larmym, wiyrchym stoł klang młota a brzinkani zielaza z niydalekij hamernie, co przed niōm stoło kupa babōw a fest labiydziyło. Kuzynek-Błozynek, jak ich yno zejrzoł, to skrodoł sie pozornie kole płota, aże stanōł za krzym czorcij flaumy a słōchoł.

- A to diosek! To ci gizd! - godała jedna. - Kej ôn sie niy boł zakraś do kowolowego kurnika, tōż już sie przed nim nikaj cipki niy skryje!

A drugo:

- Tako kurka! To było złoto, a niy cipka! Dziyń za dniym jajca niōsła i to taki, choćby moja piynść! We cołkij wsi niy ma drugij takij!

A zaś inkszo:

- A mojigo kokota kery udusiōł? Niy ma to jego robota? Jak żech to zejrzała, te rozciepane piyrzi, dziynka Bogu, żech sie tam niy ôbalyła ôd tego żolu! Wziyna bych za niego piynć złotych choćby nic, a możno jeszcze i piytnoście groszy.

Dyć zaś ta piyrszo:

- Co to za rabczyk! Co za kot taki! A cōż to mo za siyła w tych pazurach! Coby aże tako dziura pod kurnikym wykopać! A dyć i chłop ze łopatōm by lepszej niy wyrōł. Że tyż niy ma knifu na takigo gizda.

Dyć ôroz wyleciała ze chałupy kole kuźnie kowolka, a ani niy dowała pozōr na to, co je zima, bez jakle, stanyła przed progym, fartuch dźwigła ku ôczōm, a ze głośnym ślimtaniym zaczła labiydzić:

- Moji wy cipki zaprzote! A moji wy kokotki ô złotych piōrach! A cōż jo teraz bez was zrobia, siyrota!…

Dziwowoł sie tymu labiydzyniu Kuzynek-Błozynek, słōchoł roz na jedne, a roz na drugi ucho, bo niy poradziōł zarozki spokopić, ô co sie to tym babōm rozchodzi. Aże ôroz klupnōł sie bōł palcym bez czoło, kole płota miyndzy chaszcze siod, tōnkaczka ôdetkoł, piōro dō nij zatōnkoł, strzepnōł, a ôtworzōł srogo ksiynga i taki zaczōn w nij pisać słowa:

„...We drugim dniu rajzy mojij zaszoł żech do niyszczynśliwej krajiny, kero Tatary napadły, wybiyły, wydusiyły a porwały we jasyr wszystki cipki a kokoty. Potym kowol miecze na wojna kuł, a przed hamerniōm słyszeć było ślimtani a halatani”.

Jeszcze bōł to pisoł, jak na progu kuźnie stanōł kowol a ryknōł hrubym głosym:

- Cōż to pōmoże ślimtać? Sam trza garniec ze glutōm wziōnś, a tego gizda wygnać kurzym ze dziury. Przeca kożdy wiy, co pod lasym we dziurze lis siedzi. Trza go abo wykurzić, abo wykopać. Nō, Hanek! Bier sie, Stanik! - synkōw swołać, a ze rylkami na niego. A ty, mamulka, niy ślimtej, yno garniec ze glutōm szykuj! Tyż bych szoł, cōż, kej robota drab!

I zarozki sie ze proga do hamernie wrōciōł a brzinkani zielaza zaś sie dało słyszeć.

Ale dwōch kowolowych synkōw pociepło miechy, a leciało bez wieś i wrzeszczało: „Na lisa! Na lisa!”

Za tyn czas i baby poszły ku chałupōm szykować sie na ta rajza.

Tōż wtedy, pozorny na wszystko, Kuzynek-Błozynek zaś zatōnkoł piōro a napisoł do ksiyngi taki słowa:

„Tatary ci majōm niyzlynkniōnego prziwōdce i Chana nad sobōm, kery sie mianuje Lis Srogi, a kryjōm sie ôni we leśnych dziurach, z kerych ludzie sam stōnd wyganiajōm ich kurzym ze kanōnōw”.

Ledwa yno szkolōny krōnikorz skōńczōł to pisać, jak dało sie słyszeć ôkropne larmo. Dziwo sie, a sam ciōngnie bez wieś harmijo babōw, dziecek, młodziokōw ze rylkami, patykami, ze garcami, a za tōm czelodkōm, ze szczekaniym, lecōm ku lesie: „Burki”, „Azory” a inksze powsinogi, szczekajōm a wyjōm ôkropnie. Tōż roz jeszcze zatōnkoł Kuzynek-Błozynek piōro a takich słōw pora we ksiōnżce swojij dopisoł:

„Na wojna naprociw Tatarōm niy chodzōm we krajinie tej chłopy, yno baby, dziecka a niymajorantne młodzioki; wojsko te taki butel we marszu na niyprzociela robi, kalup bez wieś leci, a ze zadku za nimi harmijo psōw ôkropnym rykym ôpowogi do boju im dodowo”.

Sam przechylōł głowa, zmrōżōł lewe ôko, a podpisoł przi rancie kartki: „Kuzynek-Błozynek, Historyk Na Dworze Ôd Krōla Zocnego Blyszczka” i zawinōł szykowny, szyroki szkryft.

Terazki praje zza płota przileciała ku niymu wōń kurzu ze jałowca, kerej to wōni Cwergi ôgrōmnie przajōm. Pociōngnōł Kuzynek-Błozynek swojim srogim nosym, roz, a potym drugi roz, cofnōł na bok trocha chraścio a zaczōn sie uwożnie dziwać, skōnd mioł by tyn kurz lecieć. Tak tyż zejrzoł pod lasym sino, spinajōnco sie ku wiyrchu sznōrka, a jak yno przepucowoł dobrze brele, zejrzoł na polu malutko fojerka a pastuszkōw, co przi niyj siedzieli.

Dobry Cwerg ôgrōmnie dzieckōm przoł; puściōł sie drab ku fojerze na przimo bez ugōr, lecioł prosto w strōna tego kurzu, a przi tymu przeskakowoł tak śmiysznie bez brōzdy.

Zadziwowały sie pastuszki, jak zejrzały małego ludzika we wandrownym, swiōnzanym rzymiyniym, mantliku ze kapucōm, ze ksiyngōm pod parzōm ze tōnkaczkōm przi pasie a ze piōrym na ramiu.

Zarozki tyż Zeflik Strokocz dugnōł Stanika Szranczka, pokozoł palcym na tego ludzika, a szeptnōł:

- Cwerg.

A Kuzynek-Błozynek bōł już blisko i uśmiychnōł sie po przocielsku do dziecek a pokiwoł głowōm.

Dziecka poôtwiyrały szyroko gymby, a dziwały sie na niego, jak na dynga. Niy boły sie przeca, yno ôroz prziszoł na nich jakiś dziw. Niy boły sie, bo kożde dobrze wiedziało, co Cwergi żodnymu krziwdy niy robiōm, a biydnym siyrotōm, to i niyroz pōmogōm. A dyć Stanik Szranczek spōmnioł se zarozki, że jak mu łōński rok na wiosna cielynta do lasa uciykły, to taki sōm malutki ludzik pōmōg mu ich poszukać a na pasiōnek nazod zagnać. Jeszcze go pogłoskoł a pozimek mu do mycki nasuł i padoł:

- Niy bōj sie! Na, siyroto!

Za tyn czas Kuzynek-Błozynek ku fojerze prziszoł, wyjōn fajfka ze zymbōw a padoł grzecznie:

- Witejcie, dziecka!

Na to pastuszki ôdpedziały ze reszpektym:

- Witejcie, Cwergu!

Ale dziołszki schyliły sie yno, a naciōngły chustki na czoła tak, co im ledwa szpice nosōw było widać, wytrzyszczyły na wandrowca modre ôczka.

Kuzynek-Błozynek podziwoł sie na nich ze uśmiychym a spytoł sie:

- Moga sie ôgrzoć przi waszej fojerze? Bo zima!

- Nō toć, co mogōm! - padoł śmiało Hanek Pioskowik.

- Dyć my niy sōm tacy zowistni! – dopedzioł Szranczek.

A Hanek Strokocz:

- Niech se Cwerg siednōm! Zocny plac!

A prziciōngnōł spodek z wacioka ku sia, coby mu placu przi fojerze zrobić.

- A jak sie kartofle dopieczōm, to sie pojeś mogōm, jak majōm tako wōlo! - dopedzioł gościnnie Kubuś.

A inksi tyż:

- Toć, co mogōm! Hned bydzie, jak sie dopieczōm, bo już czuć, jak wōniajōm.

Tōż siod Kuzynek-Błozynek i dziwoł sie po przocielsku po rozpolōnych licach ôd pastuszkōw a godoł ze wzruszyniym:

- Ôch, moji wy dziecka zaprzote. A czym jo sie wōm ôdsłōża!

Ledwa to yno bōł pedzioł, jak zrozki Zofijka Kowolowa przikryła wiyrchym rynki ôczy a zawołała wartko:

- Nō, tōż bojka nōm ôpedzōm...

- Eee!… Co tam bojka! - padoł na to Stanik Szranczek ze reszpektym. Prowda je dycko lepszo, jak bojka.

- Nō toć, toć, że lepszo! - padoł Kuzynek-Błozynek. Prowda je ze wszystkigo najlepszo.

- Tōż, kej tak, – zawołoł ze uciechōm Zeflik Strokocz – tōż niech nōm pedzōm, skōnd sie Cwergi wziyny na tym sam świecie?

- Skōnd sie wziyny? - powtōrzōł Kuzynek-Błozynek a już sie zabiyroł ôdpowiadać, jak ôroz kartofle zaczły pukać ze srogim gruchym. Tōż ruszyły dziecka wygrzebować ich patykami ze gluty a ze hasio.

Dyć szkolōny chłop zlynk sie tego gruchanio, kere prziszło ôroz, niy wiedzieć skōnd, tōż ôdskoczōł na bok, a stanōł za polnym kamiyniym; dziepiyro z tej kryjōwki dziwoł sie na dziecka, kere jadły jakiś ôkrōngłe kulki, co z nich sie kurziło, a kerych niy znoł. Zaroz ôtworzōł ksiōnżka, a ôprzōł sie na tym kamiyniu i pisoł w niyj taki słowa dyrgocōncōm rynkōm:

„Ludzie w tej krajinie sōm tacy narwani ku wojaczce a ôpowożni, co już małe dziecka pieczōm we wrawym hasiu kule ôd kanōnōw, a jak ône ôd hycu pukać zacznōm, co je gynau niybiańskim rzgmotōm podane, to wtedy synki, co już ôd pieluchōw śmierciōm gardzōm a i słabe dziołszki tyż, wygrzebujōm te pukajōnce ze ôgrōmnym gruchym kanōnowe kulki, a jak sie kurzi z nich jeszcze, prosto do gymby ich kładōm. Co na swoji ôczy żech widzioł, a niy poradziōł żech sie nadziwować tej wojskowej ôpowodze, tōż ku wiecznej pamiōntce potōmnym rzecz ta zapisuja. Rzecz ta zdarziła sie we polu na ugorze we przedwieczornym czasie”.

Za tym bōł handszkryft bardziyj zawinyty jeszcze, jak tyn zeszły.

Dyć praje rozeszła sie po polu tako smaczno wōń ze pieczōnych kartofli, że szkolōny chłopek poczuł ôroz taki głōd u sia a głośne burczyni we brzuchu.

A kej widzioł, że te pukajōnce kulki żodnej krziwdy pastuszkōm niy robiōm, a praje na ôkak, dziecka sie aże po brzuchach skuli tego smacznego jodła macajōm, tōż wyloz zza kamiynia pozornie, a pōmału sie ku fojerze przibliżōł. Zarozki tyż Zofijka Kowolowa ukruszyła kōnsek kartofla a podała mu na astce ze chraścio a namowiała go, coby broł a jod.

Niy bez strachu wziōn Kuzynek-Błozynek tyn kōnsek do gymby, ale hned skosztowoł a wyciōngnōł rynka po wiyncyj. Tōż kruszyły dziołszki te najpiykniyj upieczōne kartofle a po kōnszczyczku mu dowały, tōz tak ku niymu przibadały, że Kasia Balcerowa ôstatni kōnsek sama mu do gymby wraziyła, a potym wszystki, a najgłośniyj Kasia, zapiszczały ze srogij uciechy.

III

Jak se pojod, Kuzynek-Błozynek, zaś ku fojerze siod, a jak synki świyżego chraścio prziłożyli a iskerki po suchych astkach wesoło zaczły skokać, tōż pastuszkōm o Cwergach bojoł.

- Piyrwej niy mianowali my sie Cwergi, ale - Bōżki. Niy miyszkali my tyż pod ziymiōm, pod skałami, abo pod korzyniami ze starych strōmōw, tak jak miyszkōmy teraz, ale po wsiach, we chałupach, do kupy ze ludziami. Dwno to było, fest downo! Jeszcze nad tym krajym panowoł wtedy Lech, kery fōndnōł miasto Gniezno na tym placu, kaj gniozda ôd biołych ptokōw znod. Bo padoł se: - Kej sam ptoki bezpiecznie miyszkajōm, tōż musi być ziymia cicho a dobro.

Tako tyż była.

Ô tych ptokach godajōm ludzie, co to były adlery, dyć we naszych starych ksiyngach stoji, co to były boczōnie, co po rownych łōnkach deptały, a mocka gniozdōw se tam rychtowały. Jako było, tak było, dyć sie cołko ta krajina Lechiōm ôd tego Lecha mianować zaczła, a ludzie co w niyj zaczli miyszkać, tyż miano Lechitōw se wziyni. Chocioż sōmsiady mianowały ich tyż i Polanami, bo bōł to norōd polnych ôraczōw, a za płōgym deptoł. Wszystko to we naszych starych ksiyngach pod sztymplym stoji.

- A to lasa wtedy niy było? - spytoł sie ôroz ciynkim głosym Zeflik. - Ani rzyki, ani nic?

- Jako to! - ôdpedzioł Kuzynek-Błozynek. - Bōł las i to niy taki jak dzisiej, ale puszcza ôkropno a bez kōńca praje. A we puszczy miyszkała straszno a srogo zwierzina, a tak ryczała, co strōmy, te słabsze, pukały. Dyć my, Cwergi, to yno ô berach wiymy. Padoł mi roz prastarzik ôd mojigo prastarzika, że jak go taki ber wygrzynōł pospołu ze pszczołami a miodym ze lipowej dukle, to go do pōł zimy u sia za bedyntera trzimoł a bojki se dziyń a noc bojać kozoł, a sōm yno pazura ôblizowoł a na lyżu drzimoł. Dziepiyro, jak srogi mrōz przicisnōł, a ber fest charczoł, puściōł sie bōł prastarzik ôd mojigo prastarzika kalup bez ta puszcza a za siedym lot wandrowanio ku swojim prziszoł nazod.

Śmioły sie dziecka, jak słōchały tej przigody, a Kuzynek-Błozynek tak dalij bojoł:

- Ja! Ja! To były czasy!… Nad polami, nad wodami szuszczały wtedy lasy lipowe, a w nich miyszkoł jedyn staty, stary bōżek, mianym Światowid, kery sie na trzi strōny ze świata dziwoł a nad cołkōm tōm krajinōm mioł ôpieka.

Ale chałupōw, dobytku a gowiedzi to wachowały Bōżki, kere tyż i Skrzotami, bo były taki małe, mianowali.

„Kożdo chałupa mo swojigo skrzota” - padali ludzie tam w tych czasach, a nōm tyż dobrze było a wesoło, bo my przi kożdej robocie pōmogali gopodorzōm naszym. To my kōniōm ôwies suli, a fachlowali my plewa, coby yno same ziorko sie złociyło; to my siyczka rzli, to my słōma trzynśli, to cipki na grzynda my zaganiali, coby niy traciyły jajec we pokrziwach, to my masło we maślnicy działali, to syr wyciskali, to dziecka kolybali, to my przyndziōnko nawijali, to na fojera my dmuchali, coby grysek bōł warciyj fertich. Jak yno była robota we chałupie, abo na placu, tōż my sie kożdej chytali ze chynciōm. Prowda pedzieć, niy było to za darmo! Jak niy gospodorz, to gospodyni pamiyntała ô nas. Dycko we kuchni na kraju ławy były ôkruszki ze chleba a syra, dycko we kufce trocha miodu, abo chocioż mlyka. Było z czego żyć. A jak szła gospodyni do zegrōdki pleć, abo ze kosokym na pole, to sie yno ôd tego proga ôbejrzała, ze beczki gość krupōw wziyna, suła po izbie a godała:

Bōżki! Bōżki! Wachujcie terozki

Te dziecka, chałupa… A sam mocie krupa!

I szła spokojnie do roboty. A my prask zza pieca, prask pod ławy, prask spod sztrajchowanej skrzinie! Już we izbie gospodarzić, dzieckōm bojać, synkōm kōniki strugać, dziołszkōm lalki czosać, warkoczyki plyś.

Już fligle we ôknach przeciyrać, słōńce bez ni do chałupy puszczać, ta złoto janość po kōntach roznosić, to aże wszystko wōniało naôbkoło.

Roboty, trza pedzieć, było doś, ale tej podziynki ôd ludzi jeszcze wiyncyj. Niy było smōwin, abo majorantu, coby nas na ni godpodorze niy prosiyli:

Bōżki! Bōżki małe!

Pytōmy na fajer!

Na żur, na żymloki,

Na swojski krupnioki,

Na wōszt, na wyndzōnka,

Na kiszka, maślōnka.

Toć, co my sie miyndzy gości niy ciśli, bo nasz norōd, choć mały, dycko plac swōj znojś poradziōł. Dyć, jak my zaczli jedyn po drugim, a dziesiōnty, na guslach grać, kaj pod ôknym, abo pod progym, to sie ludzie nasłōchać niy poradziyli naszej kapele, taki z niyj weseli szło, tako uciecha, taki śpiywani we sercu.

Ja! Ja! Kaj to sōm te czasy! Kaj!?

IV

Sztopnōł bōł Kuzynek-Błozynek a pōmału fajfka kurzōł, a dziecka, chocioż nic niy godoł, słōchały a dziwały sie na niego. Za jako chwila padoł:

- Dłōgo tak było, tego niy wiym, bo ô tym niy stoji we naszych ksiyngach. Ale sie potym czasy miynić zaczły. Brakło tych dobrych panōw ze Lechowej familije; a ci nowi sztyjc sie ze sobōm wadziyli, bo ich rzōndziyło do kupy coś ze dwanoście. Dziepiyro ludziōm sie te haje zmierzły, tych hajokōw weg wygnali, a jednego pana se zaś ôbrali.

Tōż uciszyła sie trocha ta krajina, dyć ledwa trocha słōńce zaświyciyło nad niōm – zaś prziszła chamera.

Tak, jak stōnka siodo na kartofle, coby zeżrać wszystki nacie, tak na te pola lechicki wpadły Niymce, a jejich princ chcioł gwołtym pani nasza brać, coby mōg sōm nad nami panować. Godōm: nasza, bo choć my byli yno Bōżki, ale w tych prastarych, bogatych czasach zgoda była i ze norodym my sie choćby bracio trzimali.

Pani, ale, niy chciała Niymca.

- A jo wiym! - rykła ôroz ciynkim głosikym Kasia Balcerowa. - To była Wanda!

- A jo tyż wiym! - jeszcze ciyńszym głosikym zapiszczała Zofijka Kowolowa.

A już jedna przed drugōm wyśpiywuje:

Wanda leży w naszej ziymi, co niy chciała Niymca…

(...)

Fojerman